GEA “Ekonomski monitor” daje sažeti prikaz kretanja osnovnih makroekonomskih pokazatelja u BiH. U nastavku teksta izdvojen je analitički pregled ekonomskih i socijalnih promjena koje su se desile u protekloj godini i prvom kvartalu tekuće godine sa posebnim osvrtom na odnos kretanja plata i cijena.
Ekonomske i socijalne promjene u BiH
BDP Bosne i Hercegovine je u prvom kvartalu 2022. godine iznosio 9,84 milijarde KM što predstavlja porast od +5,46% u odnosu na isti period prethodne godine. Porast izvoza roba i usluga u istom periodu je bio veoma snažan, čak +41,51% (vidjeti grafikon dole). Posljedično, izvoz roba i usluga je učestvovao u BDP-u u prvom kvartalu 2022. godine sa značajnih 48,2%.
Tromjesečni BDP BiH-a (u tekućim cijenama) prema rashodnom pristupu, u 000 KM
Izvor: Agencija za statistiku BiH
Odnos plata i cijena hrane
Prosječna neto plata BiH takođe bilježi primjetan rast u prvom kvartalu 2022. godine. U martu je iznosila 1.092,11 KM što je napredak za +10,42% u odnosu na isti mjesec prethodne godine kada je iznosila 989,08 KM.
Prosječna neto plata u BiH (u KM)
Izvor: Agencija za statistiku BiH
Međutim, razlika u platama između u EU i BiH je još uvijek velika. Na primjer, prema podacima EUROSTAT-a, prosječna neto plata u Njemačkoj u martu 2022. godine je iznosila oko 1.542,43 EUR (3.017 KM), u Austriji 1.690,22 EUR (3.306 KM), a u Švajcarskoj čak 3.167,06 EUR (6.195 KM).
Cijene hrane u BiH su ipak nastavile rasti brže od neto plata. U samo kratkom periodu, u prvom kvartalu su cijene hrane porasle za 7,3% dok su neto plate u istom periodu porasle za 4,8%. Potrebno je napomenuti da ovaj produžetak negativnog odnosa između plata koje zarađuju zaposleni i cijena hrane koje plaćaju i dalje oslabljuje sposobnost građana BiH da se prehrane. Ponovo naglašavamo da to osnažuje motivacione faktore u BiH kada je emigracija u pitanju.
Može se primijetiti određena razlika između dva entiteta po ovom pitanju prema podacima za prvi kvartal 2022. godine. U februaru 2022. godine je u RS porast neto plata bio veći od porasta cijena hrane, dok se prosječna neto plata u FBiH u januaru i februaru gotovo nije mijenjala, što se može vidjeti na donjim grafikonima. Na kraju prvog kvartala je rast cijena hrane prevazišao rast neto plata ipak u oba entiteta.
Mjesečne promjene cijena hrane i neto plata u odnosu na decembar 2021. godine (u %):
Bosna i Hercegovina
Izvor: Agencija za statistiku BiH, uz kalkulacije autora
Republika Srpska
Izvor: Izvor: Republički zavod za statistiku, uz kalkulacije autora
Federacija Bosne i Heregovine
Izvor: Federalni zavod za statistiku, uz kalkulacije autora
Poređenje promjena cijena hrane u BiH sa promjenama cijena hrane u EU zemljama
U martu 2022. godine je godišnji porast cijena hrane u Bosni i Hercegovini iznosio 7,1% što je bilo manje u poređenju sa godišnjem porastom iz decembra prethodne godine. Drugo mjesto na listi svih zemalja po porastu cijena hrane je umjesto Bosne i Hercegovine zauzela Srbija (+14,2%), dok je na prvom mjestu opet bila Litvanija (+15%). Dvije zemlje koje su imale najniži rast su Norveška (+0,7%) i Švajcarska (+0,3%).
Godišnji promjene cijena hrane, u % (mart 2022 /mart 2021)
Izvori:Eurostat; Agencija za statistiku BiH
Struktura cijena i njihove promjene
U analizi promjene cijena po grupama proizvoda i usluga, možemo utvrditi da usluge Prevoz u periodu mart 2021-mart 2022 nastavljaju biti grupa sa najvećim povećanjem cijena prevoza (+24,5%), a nakon toga dolazi Hrana (+14,9%). Sa druge strane, Odjeća i obuća su zabilježile pad cijena od -5,5% u istom periodu, što se može vidjeti na donjem grafikonu. Ukupno gledano, porast cijena svih proizvoda i usluga je bio +10,2%.
Godišnje promjene cijena proizvoda i usluga po ekonom. grupama, u % (mart 2022 / mart 2021)
Izvor: Agencija za statistiku BiH
Struktura i promjene neto plata
Najviši porasti neto plata u periodu III 2021–III 2022 zabilježeni su u djelatnostima Administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (+27,7%) i Hotelijerstvo i ugostiteljstvo (+21,2%), dok su najniži porasti ostvareni u djelatnostima Umjetnost, zabava i rekreacija (+6,5%) i Finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja (+4%). Prosječan porast neto plata svih djelatnosti je bio +10,4% (što je niže od porasta cijena hrane od +14,9% u istom periodu).
Godišnje promjene neto plata po ekonomskim grupama, u % (mart 2022 / mart 2021)
Izvor: Agencija za statistiku BiH, uz kalkulacije autora
Odnos penzija i cijena hrane
Cijene su nastavile da oslabljuju položaj penzionera. U martu 2022. godine, prosječna penzija u Republici Srpskoj je iznosila 431,35 KM što je predstavljalo porast od 4,13% u odnosu na decembar prethodne godine (porast se desio u januaru a u naredna dva mjeseca gotovo da nije bilo rasta). U Federaciji Bosne i Hercegovine je prosječna penzija u martu 2022. godine iznosila 425,43 KM. U tom mjesecu je zabilježen pad od 0,48% u odnosu na decembar 2022. godine.
Porast prosječnih penzija u entitetima i cijena hrane u BiH, po mjesecima u 2021. godini u odnosu na decembar 2020. godine (u%)
Izvor: Agencija za statistiku BiH, Republički zavod za statistiku, Federalni zavod za statistiku; uz kalkulacije autora
Autor analize: Ognjen Đukić